ภาวะนอนกัดฟัน (Bruxism) คืออาการที่ผู้ป่วยมีพฤติกรรมขบเน้น กัด หรือบดฟันเข้าหากันอย่างรุนแรงโดยไม่รู้ตัว ซึ่งมักเกิดขึ้นในขณะที่กำลังเครียดหรือนอนหลับ การนอนกัดฟันในตอนกลางคืนหรือที่เรียกว่า “Sleep Bruxism” นั้น รบกวนคนข้าง ๆ อีกทั้งยังส่งผลกระทบต่อสุขภาพฟันและขากรรไกรในระยะยาวได้
สาเหตุของการนอนกัดฟัน
ในทางการแพทย์ การนอนกัดฟันตอนกลางคืน (Sleep-related Bruxism หรือ Nocturnal Bruxism) มักเกิดขึ้นเมื่อบุคคลเปลี่ยนช่วงการนอนหลับที่ต่างระดับกัน เช่น จากการนอนหลับลึกไปสู่การนอนหลับตื้น ซึ่งปัจจัยที่มีส่วนทำให้เกิดการนอนกัดฟันนั้นมีหลายอย่าง ได้แก่:
- ความเครียดทางจิตใจ
- ความตึงเครียดของกล้ามเนื้อ
- การสูบบุหรี่
- การดื่มแอลกอฮอล์และคาเฟอีนมากเกินไป
- ยาบางชนิด เช่น ยาในกลุ่ม SSRIs ที่ใช้ในผู้ป่วยโรคซึมเศร้า
- การกรนหรือภาวะหยุดหายใจขณะหลับ
จากการศึกษาล่าสุด พบความเชื่อมโยงระหว่างการนอนกัดฟันกับภาวะหยุดหายใจขณะหลับ โดยชี้ให้เห็นว่า การกัดฟันอาจเป็นสัญชาตญาณในการป้องกันตัวของร่างกาย เมื่อการหายใจหยุดลง สมองจะส่งสัญญาณไปยังขากรรไกรบนและล่างให้เปิดออกเพื่อเปิดทางเดินหายใจ ซึ่งจะช่วยให้หายใจได้อย่างต่อเนื่อง
เด็กนอนกัดฟันด้วยหรือไม่
ภาวะนอนกัดฟันไม่ได้จำกัดแค่ในผู้ใหญ่เท่านั้น แต่ยังสามารถเกิดขึ้นได้ในเด็ก รวมถึงเด็กก่อนวัยเรียน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงที่ฟันแท้กำลังขึ้น สาเหตุของการนอนกัดฟันในเด็กมักเกี่ยวข้องกับการพัฒนาทางสรีรวิทยา ความเครียดทางจิตใจ และพฤติกรรมในชีวิตประจำวัน โดยทั่วไปแล้ว เด็กที่นอนกัดฟันมักจะไม่มีอาการที่เห็นได้ชัดเจน และความเสียหายต่อฟันก็มีเพียงเล็กน้อย อย่างไรก็ตาม ผู้ปกครองควรให้ความสนใจกับสุขภาพจิต และสังเกตว่าลูกมีปัญหาเกี่ยวกับการหายใจหรือไม่ หากผู้ปกครองมีความกังวล ควรปรึกษาแพทย์ด้านหู คอ จมูกทันที
ผลกระทบจากการนอนกัดฟัน
การนอนกัดฟันเป็นเวลานานอาจทำให้เกิดอาการเมื่อยและปวดกล้ามเนื้อขากรรไกรเรื้อรัง ฟันสึกกร่อนอย่างรุนแรง และเกิดอาการเจ็บหรือปวดบริเวณข้อต่อขากรรไกร (TMJ) นอกจากนั้น การกัดฟันอย่างต่อเนื่องจะทำลายเคลือบฟัน ทำให้เนื้อฟันที่อยู่ข้างในซึ่งมีความไวต่อความรู้สึกสูงเผยออกมา ซึ่งอาจทำให้ฟันไวต่ออาหารร้อน เย็น หรืออาหารรสเปรี้ยว และยังเพิ่มความเสี่ยงที่ฟันจะบิ่นได้อีกด้วย
เมื่อเวลาผ่านไป อาการปวดนี้อาจทำให้ขากรรไกรแข็งตึงในตอนเช้า ปวดศีรษะ และเกิดอาการตึงบริเวณคอและไหล่ ทำให้เกิดผลกระทบต่อคุณภาพการนอนโดยรวม ในกรณีที่รุนแรง การกัดฟันซ้ำ ๆ อาจส่งผลต่อการกลืน การพูด และแม้แต่การเรียงตัวของขากรรไกร ซึ่งบางครั้งอาจทำให้โครงสร้างใบหน้าเปลี่ยนแปลงเล็กน้อย เนื่องจากกล้ามเนื้อทำงานหนักเกินไป
จะรักษาอาการนอนกัดฟันได้อย่างไร
สำหรับคนส่วนใหญ่ พฤติกรรมนี้อาจไม่จำเป็นต้องได้รับการรักษาเป็นพิเศษ โดยเฉพาะในเด็ก เนื่องจากอาการกัดฟันมักจะลดลงเองตามอายุ อย่างไรก็ตาม หากอาการนอนกัดฟันรุนแรงหรือทำให้เกิดปัญหาสุขภาพอื่น ๆ อาจจำเป็นต้องรักษาตามแนวทางดังนี้
- การรักษาทางทันตกรรม ทันตแพทย์อาจแนะนำให้ผู้ที่นอนกัดฟันสวมเฝือกสบฟัน (Bruxism Night Guard) ขณะนอนหลับ เฝือกสบฟันเป็นอุปกรณ์ที่ทำจากพลาสติกแข็ง ออกแบบมาเฉพาะบุคคล โดยเฝือกสบฟันจะถูกปรับให้เข้ากับรูปทรงและการเรียงตัวของฟันแต่ละซี่โดยเฉพาะ ช่วยป้องกันไม่ให้ฟันขบกันในขณะหลับ
- การปรับเปลี่ยนไลฟ์สไตล์ การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมในชีวิตประจำวันบางอย่าง สามารถช่วยลดอาการนอนกัดฟันในตอนกลางคืนได้เช่นกัน อาทิ การจัดการความเครียดด้วยเทคนิคการผ่อนคลาย ช่วยให้คุณภาพการนอนดีขึ้น หรือการจำกัดการบริโภคสารกระตุ้นอย่างคาเฟอีนและแอลกอฮอล์ ช่วยป้องกันไม่ให้กล้ามเนื้อทำงานหนักเกินไป นอกจากนี้ การเลิกสูบบุหรี่, การจัดการภาวะหยุดหายใจขณะหลับ, การหลีกเลี่ยงการออกกำลังกายช่วงดึก และการสร้างสภาพแวดล้อมที่สงบในการนอนหลับก็มีประโยชน์เช่นกัน และสำหรับผู้ที่มีอาการปวดข้อต่อขากรรไกร การหลีกเลี่ยงอาหารแข็งหรืออาหารที่ต้องเคี้ยวมาก ๆ อาจช่วยลดความตึงเครียดของขากรรไกรได้
แม้ว่าการนอนกัดฟันส่วนใหญ่ไม่จำเป็นต้องรับการรักษา แต่การทำความเข้าใจสาเหตุและผลกระทบของมันจะช่วยให้คุณจัดการกับปัญหาได้ดีขึ้น และถ้าหากอาการกัดฟันยังคงเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง ควรปรึกษาทันตแพทย์เพื่อรับคำแนะนำและการรักษาที่เหมาะสมกับแต่ละบุคคล ซึ่งจะช่วยยกระดับคุณภาพการนอน และรักษาสุขภาพช่องปากให้ดีอยู่เสมอ
